Tăng huyết áp liên quan đến béo phì xảy ra thế nào?

Tăng huyết áp là gì?

Tăng huyết áp là một tình trạng phổ biến ảnh hưởng đến các động mạch của cơ thể. Nếu bạn bị huyết áp cao, lực đẩy của máu lên thành động mạch luôn quá cao và tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu. Huyết áp thường được viết dưới dạng hai con số. Số đầu tiên là huyết áp tâm thu, biểu thị áp suất trong mạch máu khi tim co bóp hoặc đập. Số thứ hai là huyết áp tâm trương, biểu thị áp suất trong mạch máu khi tim nghỉ giữa các nhịp đập. Tăng huyết áp được chẩn đoán khi chỉ số huyết áp tâm thu là ≥140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương là ≥90 mmHg, được đo vào hai ngày khác nhau. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ bị huyết áp cao, bao gồm:

• Thừa cân hoặc béo phì
• Tuổi già
• Di truyền học
• Không hoạt động thể chất
• Chế độ ăn nhiều muối
• Uống quá nhiều rượu

Hầu hết những bệnh nhân bị tăng huyết áp không cảm thấy bất kỳ triệu chứng nào. Do đó, kiểm tra huyết áp thường xuyên là cách tốt nhất để biết bệnh nhân có bị cao huyết áp hay không. Huyết áp tăng rất cao có thể gây ra một số triệu chứng như đau đầu, mờ mắt, đau ngực và các triệu chứng khác. Nếu tăng huyết áp không được điều trị có thể gây ra các tình trạng sức khỏe khác như bệnh thận, bệnh tim và đột quỵ. Tình trạng tăng huyết áp nếu không được kiểm soát có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho tim. Áp lực quá mức trong lòng động mạch có thể làm xơ cứng động mạch, làm giảm lưu lượng máu và oxy đến tim. Áp suất tăng cao và lưu lượng máu giảm có thể gây ra:

• Đau thắt ngực.
• Nhồi máu cơ tim xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho tim bị chặn và các tế bào cơ tim chết vì thiếu oxy. Động mạch bị tắc nghẽn càng lâu thì tổn thương cho tim càng lớn.
• Suy tim xảy ra khi tim không thể bơm đủ máu và oxy đến các cơ quan quan trọng khác của cơ thể.
• Nhịp tim không đều có thể dẫn đến cái chết đột ngột.
• Đột quỵ xảy ra khi tăng huyết áp làm vỡ hoặc tắc các động mạch cung cấp máu và oxy cho não.
• Tổn thương thận dẫn đến suy thận.

Béo phì gây tăng huyết áp như thế nào?

Béo phì được định nghĩa chính xác nhất là sự tích tụ mỡ bất thường hoặc quá nhiều đến mức sức khỏe có thể bị suy giảm. Tuy nhiên, các phương pháp được sử dụng để định lượng trực tiếp lượng mỡ trong cơ thể rất cồng kềnh, tốn kém và không có sẵn thường xuyên trong thực hành lâm sàng hàng ngày. Vì vậy, chỉ số khối cơ thể BMI được sử dụng phổ biến để đánh giá tình trạng béo phì. Tổ chức y tế thế giới định nghĩa cân nặng bình thường là BMI 18,5–24,9 kg/m2, thừa cân khi BMI 25–29,9 kg/m2 và béo phì khi BMI ≥30 kg/m2. Béo phì gây tăng huyết áp, tăng nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch, đái tháo đường tuýp 2, ung thư và bệnh thận mãn tính. Các cơ chế tăng huyết áp do béo phì hay người béo phì huyết áp cao rất phức tạp và kéo theo sự tương tác giữa các con đường thận, chuyển hóa và thần kinh nội tiết. Các cơ chế này bao gồm: kích hoạt quá mức hệ thống thần kinh giao cảm (SNS), kích thích hệ thống renin-angiotensin-aldosterone (RAAS), thay đổi các cytokine có nguồn gốc từ mỡ như leptin, kháng insulin và thay đổi cấu trúc cũng như chức năng của thận.

Kích hoạt quá mức hệ thống thần kinh giao cảm (SNS)

Hoạt động gia tăng của SNS được cho là đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của chứng tăng huyết áp do béo phì. Các biểu hiện sinh lý của hoạt động quá mức hệ thống thần kinh giao cảm bao gồm tăng nhịp tim, cung lượng tim và tái hấp thu natri ở ống thận, những điều này xảy ra do kết quả trực tiếp của việc kích thích thụ thể α-adrenergic và β-adrenergic và gián tiếp thông qua kích hoạt các hệ thống khác, chẳng hạn như hệ thống renin-angiotensin-aldosterone (RAAS). Hoạt động SNS của cơ bắp, được đo bằng phương pháp vi mô thần kinh, tăng lên khi tăng cân và dường như cao nhất ở những bệnh nhân mắc cả bệnh béo phì và tăng huyết áp. Các cơ chế gây kích hoạt SNS ở bệnh béo phì bao gồm bài tiết adipokine bất thường từ mô mỡ, kích thích thông qua RAAS, kháng insulin và rối loạn chức năng thụ cảm áp suất. Hơn nữa, béo phì thường cùng tồn tại với chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA), dẫn đến tình trạng thiếu oxy ngắt quãng mãn tính và dẫn đến việc kích hoạt các chất thụ cảm hóa học trong cơ thể động mạch cảnh giúp điều chỉnh tăng hoạt động SNS theo phản xạ.

Kích hoạt hệ thống renin-angiotensin-aldosterone (RAAS)

Mặc dù tình trạng tăng thể tích và giữ natri liên quan đến béo phì vốn thường ức chế RAAS, nhưng một số báo cáo chỉ ra rằng những người béo phì có mức độ hoạt động renin huyết tương, angiotensinogen, men chuyển angiotensin (ACE) và aldosterone cao hơn so với những người gầy. Kích hoạt RAAS dẫn đến tăng hình thành angiotensin II, một chất gây co mạch toàn thân và mô phỏng quá trình sản xuất aldosteron từ vỏ thượng thận. Cả angiotensin II và aldosterone đều làm tăng tái hấp thu natri và giữ nước ở ống thận, dẫn đến tăng thể tích nội mạch và tăng huyết áp.

Thay đổi chức năng và cấu trúc thận

Tăng tái hấp thu natri ở thận và tăng thể tích đóng vai trò quan trọng trong việc khởi phát tăng huyết áp liên quan đến béo phì. Như đã đề cập ở trên, lượng mỡ dư thừa trong nội tạng và sau phúc mạc có thể dẫn đến chèn ép cơ học lên thận. Ngoài ra, sự tích tụ mỡ quanh thận có thể gây viêm và mở rộng chất nền ngoại bào ở tủy thận, dẫn đến chèn ép tủy thận. Điều này dẫn đến giảm lưu lượng máu qua ống thận, kéo dài thời gian tái hấp thu natri từng phần dẫn đến tăng huyết áp.

Kháng leptin và tăng leptin máu

Leptin là một adipokine (cytokine có nguồn gốc từ mỡ) có nhiều chức năng sinh lý, bao gồm điều chỉnh lượng thức ăn ăn vào và cân bằng nội môi năng lượng. Ngoài ra, leptin đã được chứng minh là mô phỏng hoạt động SNS trong hệ thống thần kinh trung ương và gây ra tác dụng tăng huyết áp đối với hệ thống tim mạch. Ở trạng thái bình thường, leptin ngăn chặn sự thèm ăn và tăng tiêu hao năng lượng. Tuy nhiên, quan sát cho thấy những người béo phì có nồng độ leptin cao trong trường hợp không giảm cân, cho thấy tình trạng kháng leptin tồn tại trong bệnh béo phì. Sự đề kháng này dường như là “có chọn lọc”, chỉ ảnh hưởng đến tác dụng ức chế sự thèm ăn và trao đổi chất của leptin, mà không làm giảm tác dụng kích thích của nó đối với SNS. Điều này đã dẫn đến quan niệm rằng chứng tăng leptin máu, phần lớn thông qua việc kích hoạt SNS, có thể góp phần gây tăng huyết áp liên quan đến béo phì.

Kháng insulin

Béo phì có liên quan đến tình trạng kháng insulin và tăng insulin máu, có thể góp phần gây tăng huyết áp thông qua một số cơ chế. Insulin được biết là có tác dụng kích thích giao cảm, bằng chứng là hoạt động SNS của cơ bắp tăng lên sau khi truyền insulin toàn thân. Insulin cũng trực tiếp thúc đẩy quá trình giữ natri ở thận trong ống lượn gần thông qua hoạt hóa chất trao đổi natri-hydro 3 (NHE3). Bên cạnh đó, insulin được biết là hoạt động như một chất giãn mạch, tuy nhiên ở những người béo phì bị tăng insulin máu mãn tính, phản ứng này bị giảm sút thứ phát do rối loạn chức năng nội mô, dẫn đến tình trạng tăng trương lực co mạch.

Điều trị tăng huyết áp do béo phì

Béo phì gây tăng huyết áp, vì vậy mục tiêu chính của điều trị tăng huyết áp do béo phì là giảm cân. Tác dụng hạ huyết áp của việc giảm cân dường như là tuyến tính, với mức giảm huyết áp khoảng 1 mmHg cho mỗi kg cân nặng giảm được. Việc giảm cân trước tiên được thực hiện thông qua các phương pháp không dùng thuốc như thay đổi lối sống. Điều chỉnh lối sống nhằm hạn chế lượng calo nạp vào bằng chế độ ăn uống lành mạnh, ít muối, tăng cường hoạt động thể chất và cai thuốc lá. Ngoài ra, bạn có thể bổ sung thêm một số loại thực phẩm chức năng có tác dụng hỗ trợ giảm cân và tiêu hao mỡ. Thực phẩm chứa hoạt chất Glabridin chiết xuất từ rễ cây cam thảo có tác dụng hạ huyết áp nhờ khả năng tăng phân giải chất béo, giảm mỡ tích tụ ở nội tạng, giảm cholesterol xấu, giảm kháng insulin, giảm tiểu đường tuýp 2, triệu chứng mãn kinh, điều hòa phân bố mỡ trên cơ thể và giảm mỡ bụng. Hoạt chất L-Carnitine chiết xuất cá tuyết có khả năng tăng đốt cháy chất béo tạo ra năng lượng giúp giảm mỡ tích tụ. Ngoài ra, một số hoạt chất khác cũng có tác dụng giảm cân như Coenzyme Q10. vitamin nhóm B, acid folic và hoạt chất Piperine chiết xuất tiêu đen. Tóm lại, béo phì là một trong những thách thức lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng trong thời hiện đại và có mối liên hệ chặt chẽ với nguy cơ tăng huyết áp. Tăng huyết áp liên quan đến béo phì xảy ra do sự tương tác phức tạp giữa nhiều cơ chế bao gồm kích hoạt SNS và RAAS không phù hợp, rối loạn chức năng tế bào mỡ và suy giảm natri niệu áp lực do chèn ép vật lý lên thận. Người béo phì huyết áp cao nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều ảnh hưởng có hại cho sức khỏe. Thay đổi lối sống và hoạt động thể lực thường xuyên để giảm cân là nền tảng của điều trị béo phì cũng như giảm nguy cơ tăng huyết áp.