Hướng dẫn chăm sóc người bệnh mất ngủ

Hậu quả của mất ngủ và xu hướng điều trị

Rối loạn giấc ngủ, đặc biệt là mất ngủ kéo dài, sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, tạo tiền đề hình thành nhiều bệnh lý nguy hiểm và luôn là mối quan tâm lo lắng của hầu hết mọi người. Tại bệnh viện, nhân viên y tế cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề này nhằm mục đích phát hiện sớm, có biện pháp điều trị phù hợp cũng như chăm sóc bệnh nhân mất ngủ hiệu quả. Tương tự, tại cộng đồng thì việc chăm sóc người bệnh mất ngủ cũng quan trọng không kém, tuy nhiên đôi khi do quá bận tâm về một vấn đề nào đó trong cuộc sống, như những người mẹ có con nhỏ thường ngủ không ngon giấc, về lâu dài chất lượng giấc ngủ không đảm bảo và khi đã trầm trọng mới phát hiện thì quá trình điều trị và chăm sóc sẽ khó khăn hơn đôi chút.

Thống kê cho thấy tình trạng mất ngủ ngắn hạn ảnh hưởng đến 30-50% dân số, trong đó tỷ lệ xảy ra ở các nước công nghiệp ước tính tối thiểu khoảng 5-10% và riêng với quần thể những người đã có bệnh lý mạn tính, bệnh lý tâm thần hoặc người cao tuổi thì tỷ lệ mất ngủ ngắn hạn còn cao hơn một cách có ý nghĩa. Khác với mất ngủ ngắn hạn là mất ngủ mãn tính hay kéo dài có khả năng gây ra nhiều hậu quả hơn cả về chức năng cơ thể, sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Nghiên cứu cho thấy người bị mất ngủ mãn tính đa phần có hiện tượng suy giảm chức năng cơ thể một cách đáng báo động, bên cạnh đó là tình trạng gia tăng tỷ lệ thất nghiệp, tai nạn lao động và cả tai nạn giao thông. Nhiều nghiên cứu khác cho thấy mất ngủ kéo dài là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh lý rối loạn tâm thần, đặc biệt là các rối loạn về mặt cảm xúc, bao gồm tăng nguy cơ trầm cảm và nghiện rượu tái diễn cũng như ảnh hưởng đến các bệnh nhân mắc phải chứng đau mạn tính. 

Các nhà khoa học gần đây cho biết mất ngủ mãn tính có thể làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, cụ thể những đối tượng có thời gian ngủ ngắn sẽ dễ bị tăng huyết áp hơn. Bên cạnh đó, mất ngủ mãn tính còn tạo ra gánh nặng cho kinh tế, bao gồm chi phí trực tiếp (như tiền khám chữa bệnh và mua thuốc điều trị) và chi phí gián tiếp (như phải nghỉ làm, giảm hiệu suất công việc, tai nạn liên quan đến mất ngủ).

Theo bác sĩ, sử dụng thuốc kết hợp điều trị căn nguyên rối loạn tâm thần là những giải pháp có thể cải thiện giấc ngủ. Bên cạnh đó, nhiều biện pháp can thiệp không dùng thuốc cũng có thể mang lại hiệu quả trong quá trình điều trị mất ngủ, bao gồm hướng dẫn vệ sinh giấc ngủ, một số kỹ thuật thư giãn hay áp dụng các biện pháp như thở bụng, ngồi thiền hoặc tập hít thở ít nhất 30 phút trước khi đi ngủ. Về mặt điều trị bằng thuốc, bác sĩ khuyến cáo chỉ nên sử dụng liều thấp nhất với tần suất thưa nhất có thể nhằm hạn chế các tác dụng phụ có thể xảy ra. Loại thuốc an thần hay được sử dụng để điều trị mất ngủ nhất là các hoạt chất nhóm benzodiazepin. Tuy nhiên việc lựa chọn thuốc an thần sẽ phụ thuộc vào nhu cầu của từng bệnh nhân, trong đó ưu tiên các thuốc có tác động ngắn (tiêu biểu là Zolpidem) và ít gây tác dụng phụ hơn.

Hướng dẫn chăm sóc người bệnh mất ngủ

Để chăm sóc bệnh nhân mất ngủ, việc đầu tiên cần làm là tìm hiểu nguyên nhân để can thiệp điều trị hiệu quả, đồng thời tạo không gian ngủ dễ chịu và phù hợp.

Để có một giấc chất lượng, bệnh nhân cần tránh một số vấn đề sau:

• Phòng ngủ có nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh và phải đảm bảo thông thoáng để tránh làm cơ thể khó chịu và khiến quá trình đi vào giấc ngủ khó khăn hơn;
• Tránh gây ồn ào quá mức trong phòng ngủ;
• Lựa chọn giường ngủ tạo cảm giác thoải mái và dễ chịu khi nằm; 
• Hạn chế tiếng ồn do người ngủ chung gây ra, như tiếng ngáy hay tiếng xoay người;
• Tránh sử dụng tivi, máy tính, máy tính bảng hoặc thiết bị di động trong phòng ngủ.

Để quá trình chăm sóc bệnh nhân ngủ kém đạt hiệu quả, một số vấn đề sau đây cần được quan tâm chú ý:

• Khai thác kỹ kiểu ngủ của bệnh nhân, bao gồm thời gian và tính liên tục của giấc ngủ. Bên cạnh đó cần tìm hiểu về tư thế ngủ, vì đây là một yếu tố có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ;
• Giảm thời gian ngủ trưa: Mặc dù giấc ngủ trưa rất tốt nhưng việc ngủ trưa quá lâu sẽ ảnh hưởng không tốt đến giấc ngủ chính vào ban đêm. Bác sĩ khuyến cáo thay vì ngủ trưa 1 tiếng mỗi ngày thì người bệnh hãy cắt giảm xuống còn 15-20 phút là phù hợp;
• Trao đổi với bệnh nhân về những loại thuốc đang dùng hay thói quen sử dụng các loại đồ uống (như rượu, cà phê, trà). Nếu bệnh nhân sử dụng những chất có tác động đến giấc ngủ thì phải khuyên họ loại bỏ chúng, thay vào đó tăng cường các loại thực phẩm giúp ngủ tốt hơn (như hạt sen…);
• Áp dụng một vài kỹ thuật thư giãn trước khi đi ngủ như ngồi thiền, đi bộ hoặc tập thở theo phương pháp 4-7-8;
• Nếu nghi ngờ bệnh nhân mắc các rối loạn tâm thần nặng, như bệnh tâm thần phân liệt, thì cần nhanh chóng đưa đến bệnh viện chuyên khoa để chẩn đoán và điều trị sớm.

Quá trình chăm sóc người bệnh mất ngủ nên kết hợp thêm một số biện pháp giúp bảo vệ giấc ngủ như sau:

• Tập thể dục thể thao tối thiểu 3-4 lần mỗi tuần, tuy nhiên không nên tập quá gần thời điểm đi ngủ;
• Hạn chế sử dụng rượu bia, cà phê và hút thuốc lá (có chứa chất nicotine gây mất ngủ);
• Xây dựng môi trường ngủ phù hợp;
• Hạn chế uống nhiều nước vào buổi tối để tránh đi vệ sinh vào ban đêm;
• Ăn bữa ăn nhẹ trước khi đi ngủ và không nên ăn quá nhiều;
• Sử dụng kỹ thuật thư giãn và kiểm soát lo âu trước giờ ngủ.

Các chuyên gia khuyến cáo người bệnh mất ngủ cần biết cách để đi giấc ngủ nhanh và nhẹ nhàng hơn như sau:

• Cố gắng xây dựng và duy trì chu kỳ ngủ đều đặn, trong đó bao gồm việc thiết lập thời gian ngủ và thời gian thức dậy đều đặn, kể cả cuối tuần;
• Rời khỏi giường khi không thể ngủ sau 15-30 phút, đồng thời thực hiện một số hoạt động không gây kích thích (như đọc sách, nghe nhạc nhẹ) cho đến khi buồn ngủ trở lại;
• Chỉ ngủ trong thời gian dài trong trường hợp thật cần thiết;
• Chỉ đi ngủ khi thật sự buồn ngủ và chỉ sử dụng giường ngủ để ngủ, do đó không đọc sách hay xem tivi trên giường;
• Không mang tâm lý lo lắng lên giường ngủ, thay vào đó nên thực hiện bài tập thở hoặc thiền định để thư giãn đầu óc.

Mất ngủ không chỉ gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng cho sức khỏe mà còn ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý, cuộc sống thường ngày. Việc chăm sóc người bệnh mất ngủ cần được quan tâm nhiều hơn, sát sao hơn để giúp họ nâng cao sức khỏe và đời sống tinh thần.